شاخص توسعه انسانی از دیدگاه اسلام

ورود توسعه انسانی به ادبیات رایج توسعه باعث نوعی تحول دیدگاه از نگاه های کمی صرف به دیدگاه های کیفی موثر در توسعه شد. امروزه موضوعاتی چون سرمایه معنوی، سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی در ادبیات توسعه غریب و نا مانوس نیست. ادبیات توسعه انسانی در پی تلاش های سازمان ملل متحد و تدوین گزارش های توسعه انسانی و تعریف شاخص hdi گسترش یافته و اینک محققین در پی رفع اشکالات این حوزه هستند. در ادبیات توسعه، انسان هم عامل توسعه است و هم هدف توسعه. توسعه انسانی ضمن توجه به نقش عاملیت انسان در فرآیند توسعه تمرکز خود را برجایگاه هدفی انسان در جریان توسعه قرار می‏دهد. توسعه انسانی به عنوان هدف توسعه به معنای رعایت جنبه‏ها و ارزش‏های انسانی در فرایند توسعه، است. از جمله مهترین ویژگی های توسعه انسانی مبتنی بر ارزش بودن این مفهوم است. بنابراین محققان اسلامی در صدد تعریف توسعه انسانی مبتنی بر ارزش های اسلامی هستند. مهمترین انتقادات به شاخص hdi از دو منظر کارکردی و ارزشی مطرح می گردد. از منظر کارکردی محققان معتقدند این شاخص گویای تمامی ابعاد توسعه انسانی نیست و از همین جهت نتایج بعضاً متناقضی را نشان می دهد. از دیگر سو این شاخص کاملاً مبتنی بر ارزش ها و هنجارهای اقتصاد سرمایه داری و ایدئولوژی های مادی تعریف شده است. با توجه به اینکه توسعه انسانی هدف نهایی توسعه است حرکت کشورهای اسلامی در چارچوب تعریف موجود نوعی انحراف از مسیر تعالی انسانی مورد نظر اسلام است. بنابر آموزه های اسلام توسعه انسانی اسلامی پنج اصل کلی تعالی انسان، زندگی شایسته انسانی، توجه به جنبه های فردی و اجتماعی و روحی انسان، تکلیف محوری و توجه به حیات پس از مرگ را مد نظر دارد. بررسی یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد که توسعه انسانی اسلامی سه بعد سرمایه‏های فردی، سرمایه‏های اجتماعی و سرمایه‏های معنوی را شامل می‏شود. بر این اساس شاخص توسعه انسانی از دیدگاه اسلام می‏بایست با استفاده از ابزارهای کمی موجود به سنجش زندگی شایسته انسان در فرآیند توسعه کشور بپردازد. کلمات و اصطلاحات کلیدی: توسعه انسانی، شاخص hdi، نقد کارکردی شاخص hdi، نقد ارزشی شاخص hdi، سرمایه فردی، سرمایه اجتماعی، سرمایه روحی و معنوی.